Tadeusz Kościuszko

Generał Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko (ur. 4 lutego 1746 r. - zm. 15 października 1817 r.) - polski i amerykański wojskowy oraz inżynier, patriota, bojownik o niepodległość Polski.

Pochodzenie i lata młodości
Urodził się 4 lutego 1746r. w Mereszowszczyźnie na Polesiu i był czwartym dzieckiem Ludwika Tadeusza i Tekli z Ratomskich. Ród Kościuszków wywodził się od dworzanina króla Zygmunta I, Konstantego, zwanego zdrobniale Kostiuszko. Tenże za nieznane bliżej zasługi otrzymał w 1509 roku na własność majątek Siechnowicze, który stał się gniazdem rodowym Kościuszków.

W roku 1755 Tadeusz razem ze starszym bratem Józefem rozpoczynają naukę w Kolegium Pijarów w Lubieszowie. W 1760 roku wracają obaj do domu, ze względu na kłopoty rodzinne. Ponieważ dziedzicem niewielkiego rodzinnego majątku miał być Józef, Tadeusz wybiera karierę wojskowego.
W 1764 roku z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego powstaje Szkoła Rycerska. Miała ona przygotować kadrę oficerów, ludzi światłych, postępowych i dobrych obywateli. 18 grudnia 1765 roku Kościuszko wstąpił do Korpusu Kadetów Szkoły Rycerskiej, gdzie wyróżnia się spośród innych. Studiował tam historię Polski i historię powszechną, filozofię, łacinę, język polski, francuski i niemiecki oraz prawo, ekonomię, arytmetykę, geometrię i miernictwo. Pobierał specjalny kurs inżynierski dla wyróżniających się słuchaczy. Szkołę Rycerską ukończył w stopniu kapitana.

Kościuszko we Francji
6 października 1769 roku Kościuszko razem z Orłowskim, kolegą ze szkoły rycerskiej, wyjechał jako królewski stypendysta do Francji (Paryż). W Paryżu studiowali w Akademii Malarstwa i Rzeźby. Po jakimś czasie Kościuszko zdał sobie sprawę z tego, że kariera malarza niezupełnie mu odpowiada. Chciał wzbogacić swoją wiedzę inżynieryjną. Nie mógł jednak myśleć o wstąpieniu do jednej z paryskich szkół wojskowych, gdyż był cudzoziemcem i nie miał dość pieniędzy. Uczył się więc sam i chodził na prywatne wykłady profesorów ze szkół wojskowych. Pięcioletni pobyt Kościuszki we Francji, która była w przededniu rewolucji, wywarł poważny wpływ na jego przekonania polityczne i społeczne.

Powrót do Polski
Latem 1774 (dwa lata po I rozbiorze dokonanym przez Rosję, Austrię i Prusy) wrócił do Polski. Nie znalazł zatrudnienia w Wojsku Polskim ówcześnie zredukowanym do 10000 żołnierzy. W rodzinnym majątku gospodarzył brat, a plany małżeńskie spaliły na panewce gdyż nie ma majątku.

Drezno i Paryż
Jesienią 1775 roku wyjechał do Drezna. Nosił się z zamiarem wstąpienia do służby na dworze Saskim lub armii elektora. Zabiegi w Dreźnie nie przyniosły powodzenia, dlatego podjął dalszą podróż do Paryża. Tam dowiedział się o wojnie w Ameryce. Kolonie amerykańskie podjęły walkę z Anglią o swoją odrębność oraz niepodległość. W Paryżu było głośno o pierwszych sukcesach Amerykanów wspieranych przez Francuzów.

Kościuszko w Ameryce

Kościuszko w Paryżu zatrzymał się na krótko. Prawdopodobnie już w czerwcu wyruszył w daleką podróż do Ameryki. Przybył tam w sierpniu 1776 roku, niecały miesiąc po ogłoszeniu Deklaracji Niepodległości. Prawdopodobnie dzięki wstawiennictwu generała Lee, do którego miał list od księcia Czartoryskiego, Kościuszko został nominowany na inżyniera armii amerykańskiej. Wkrótce po przybyciu do Filadelfii, 24 września 1776 otrzymał zadanie opracowania fragmentu ufortyfikowania miasta (rejon rzeki Delaware).
Na wiosnę 1777 roku Kościuszko został wysłany na północ nad granicę kanadyjską pod wodzą generała Horatio Gatesa. Przez wiele miesięcy Kościuszko fortyfikował różne obozy wojskowe armii północnej. Rozgłos przynosi mu wkład jego fortyfikacji do amerykańskiego zwycięstwa w Bitwie pod Saratogą. Wyrazem uznania dla jego inżynierskich umiejętności było powierzenie mu budowy silnej twierdzy West Point nad rzeką Hudson. Decyzję taką poparł naczelny wódz armii amerykańskiej Jerzy Waszyngton.
Kościuszko na własną prośbę został skierowany do armii południowej. Tu także jego umiejętności inżynierskie pozwoliły odnosić Amerykanom zwycięstwa.
W uznaniu zasług, uchwałą Kongresu Tadeusz Kościuszko awansowany został 13 października 1783 roku na generała brygady armii amerykańskiej. Otrzymał też specjalne podziękowanie, nadanie gruntu (około 250 ha) oraz znaczną sumę pieniędzy, która miała być wypłacona w terminie późniejszym, w rocznych ratach. Jeszcze większym wyróżnieniem ze strony współtowarzyszy walki było przyjęcie go, jako jednego z trzech cudzoziemców, do Towarzystwa Cyncynatów, założonego przez najbardziej zasłużonych oficerów.

Powrót do Polski
W lipcu 1784 roku pożegnawszy się z przyjaciółmi, wrócił do Polski (12 sierpnia 1784). Sytuacja w kraju była bardzo zła. Po raz kolejny powrócił więc Kościuszko do rodzinnych Siechnowicz, gdzie spędzić miał teraz bez mała pięć lat. Na szczęście, jego część majątku, administrowana przez ten czas przez szwagra Setko, nie była zadłużona, a nawet przynosiła niewielki dochód. Mimo skromnych dochodów, z trudem wystarczających na niezbędne wydatki, Kościuszko ograniczył pańszczyznę chłopom siechnowickim. Odtąd mieli odpracowywać tylko dwa dni w tygodniu. Kobiety zwolnione zostały od pracy zupełnie. Taka decyzja, zgodna z poglądami generała, nie mogła znaleźć uznania u okolicznej szlachty.
Żywo interesował się Kościuszko wydarzeniami w kraju. Coraz większą rolę w życiu politycznym Polski odgrywała grupa działaczy widzących konieczność przeprowadzenia reform. Radykalna stała się też postawa części, nastrojonej patriotycznie, szlachty. Znakomici pisarze polityczni, tacy, jak Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj występowali za wzmocnieniem władzy centralnej, za przyznaniem większych praw mieszczaństwu i chłopom. Obradujący w latach 1788-1792 Sejm zwany Wielkim lub Czteroletnim podjął dzieło naprawy Rzeczypospolitej. Jedna z pierwszych jego uchwał podnosiła liczbę wojska do 100 tysięcy. Powstała dla Kościuszki szansa kariery wojskowej w armii Rzeczypospolitej. 12 października 1789 otrzymał podpisaną przez króla nominację na generała majora wojsk koronnych. Uzyskanie upragnionego patentu miało tez przynieść kres trapiącym go od kilku lat kłopotom finansowym, otrzymywał teraz wysoką pensję dwunastu tysięcy złotych rocznie.
Dążenia Polaków do wzmocnienia ojczyzny wywołały niepokój Rosji oraz Prus, a także części rodzimej magnaterii związanej z obcymi mocarstwami. Już w kwietniu 1792 roku konserwatyści magnaccy, Szczęsny Potocki, Seweryn Rzewuski i Franciszek Ksawery Branicki przygotowali akt konfederacji, znoszącej postanowienia Konstytucji 3 Maja. Gwarantem przywrócenia dawnych praw miała być caryca Katarzyna II. Akt konfederacji ogłoszony został 14 maja, w pogranicznej miejscowości Targowica, a w kilka dni później armia rosyjska, na prośbę targowiczan, przekroczyła granice Rzeczypospolitej. Od kilku już miesięcy trwały w Polsce przygotowania do spodziewanej interwencji. Kościuszko brał w nich aktywny udział, dokonując inspekcji i manewrów podległych sobie wojsk, obejmując przy tym dowództwo dywizji pod nieobecność księcia Józefa Poniatowskiego. Na początku maja 1792 roku dokonana została reorganizacja wojsk polskich. Wodzem armii koronnej, liczącej około 17 tysięcy żołnierzy, król mianował księcia Józefa Poniatowskiego. Dowódcą jednej z trzech dywizji, tworzących armię koronną, został Tadeusz Kościuszko.

18 maja wojska rosyjskie (w sile około 100 tysięcy żołnierzy) wkroczyły na terytorium Rzeczypospolitej, rozpoczęła się wojna w obronie Konstytucji 3 Maja. Armia litewska, wskutek zdrady dowódcy ks. Wirtemberskiego, nie stawiła najeźdźcom prawie żadnego oporu. Również armia koronna nie dysponowała wystarczającymi siłami dla powstrzymania korpusu wkraczającego na Ukrainę. Udało się jej tylko wycofać bez większych strat na linię Bugu. W trakcie odwrotu, doszło 18 czerwca do zwycięskiej bitwy pod Zieleńcami. Wprawdzie nie miała ona większego znaczenia dla przebiegu dalszych działań, wykazała jednak możliwość skutecznej walki z wrogiem. Dla uczczenia tego zwycięstwa ustanowiony został przez króla krzyż Virtuti Militari. Na pierwszej liście odznaczonych widnieje, między innymi, nazwisko generała majora Tadeusza Kościuszki.

Kościuszko odznaczył się w bitwach pod Włodzimierzem (17 lipiec), pod Dubienką (18 lipiec 1792) i Zieleńcami, za co otrzymuje order Virtuti Militari. Po walkach na linii Bugu, w których odparto około trzykrotnie silniejsze wojska rosyjskie, ukształtowała się opinia o wysokich umiejętnościach dowódczych Kościuszki, czego wyrazem była nominacja na generała lejtnanta podpisana 1 sierpnia 1792 roku. Zanim nominacja ta dotarła do obozu pod Sieciechowem, gdzie rozlokowała się armia koronna, jak grom spadła na wszystkich wiadomość o przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej i polecenie wstrzymania wszelkich działań przeciwko wojskom rosyjskim.

Większość działaczy politycznych szykowała się do opuszczenia kraju, wyjeżdżając głównie do Saksonii, tam bowiem w Lipsku i Dreźnie powstawał ośrodek emigracyjny przeciwników konfederacji targowickiej. Kościuszko coraz częściej także myślał o wyjeździe. 26 sierpnia Narodowe Zgromadzenie Prawodawcze rewolucyjnej Francji nadało mu zaszczytny tytuł Obywatela Francji. Było to wyrazem uznania dla jego działalności i walki o ideały wolności.
W liście adresowanym do księżnej Czartoryskiej, w październiku 1792 roku informował, że wkrótce wyjeżdża do Lipska. Przebywali już tam Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj, kierujący sprzysiężeniem przeciwników targowicy i przygotowujący powstanie przeciwko zaborcom. Wiosną 1793 roku powstał drugi ośrodek spiskowy, skupiający działalność wcześniejszych niewielkich organizacji, tym razem już w kraju. Na jego czele stanęli Ignacy Działyński, Karol Prozor i inni. Utrzymywał on ścisłe kontakty z ośrodkiem emigracyjnym.

W Lipsku Kościuszko mieszkał tylko przez dwa tygodnie, udając się następnie do Paryża. Starał się tam o uzyskanie pomocy Francji dla planowanego powstania, ale konkretnych zobowiązań nie uzyskał. Rozwój wydarzeń w kraju zdawał się sprzyjać mgliście jeszcze zarysowanej koncepcji wywołania insurekcji. 13 stycznia 1793 roku Prusy podpisały z Rosją porozumienie w sprawie drugiego rozbioru Polski. Zwołany 17 czerwca do Grodna Sejm, z pewnymi oporami, ratyfikował układy rozbiorowe z dwoma państwami zaborczymi. Polska stała się krajem o powierzchni niewiele przekraczającej 200 tysięcy kilometrów kwadratowych, z liczbą ludności około 4 milionów. Gospodarka i społeczeństwo były zrujnowane ekonomicznie i moralnie. Takiego zakończenia nie przewidywali nawet najzagorzalsi zwolennicy konfederacji targowickiej. Większość obywateli zrozumiała prawdziwe zamiary zaborców, a to stwarzało sprzyjający klimat do podjęcia walki zbrojnej o niepodległość.

Po powrocie z Paryża do Drezna w czerwcu 1793 roku, Kościuszko opracował koncepcję organizacji powstania narodowego. W formie instrukcji trafiła ona do kraju, gdyż tu miały być przeprowadzone odpowiednie przygotowania. Krajowy ośrodek sprzysiężenia miał nieco odmienny plan działania. Przedstawiony on został Kościuszce we wrześniu 1793 roku w Podgórzu koło Krakowa. Generał stwierdził, iż przygotowania są słabo zaawansowane, a warunki wybuchu powstania jeszcze niezbyt sprzyjające i odroczył jego rozpoczęcie na czas bliżej nie określony.

Tymczasem sytuacja w kraju rozwijała się w niepomyślnym kierunku. Zapadła, wymuszona na Radzie Nieustającej, decyzja o znacznej redukcji wojska polskiego. W pierwszych dniach marca władze carskie wpadły na trop warszawskiej organizacji spiskowej. Kolejni emisariusze z kraju przenosili do Lipska naglące wezwania. W tej sytuacji Kościuszko zdecydował się na rozpoczęcie insurekcji mimo niewykonania jego instrukcji. Prawdopodobnie 15 marca wyruszył z Drezna do Krakowa.

Insurekcja Kościuszkowska

za oficjalną datę rozpoczęcia insurekcji uznaje się 24 marca. Około godziny 10 na rynku krakowskim pojawia się Tadeusz Kościuszko. Odczytany zostaje akt powstania a następnie Kościuszko składa przysięgę:

Ja Tadeusz Kościuszko przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyje, lecz jedynie dla obrony całości granic, odzyskania samowolności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna Męka Syna Jego.

Akt powstania nadawał Kościuszce tytuł Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej i składał w jego ręce całkowitą władzę.

Poważnym problemem stało się rozbudowanie szczupłych dotychczas wojsk powstańczych. Kościuszko wydał uniwersał, zgodnie z którym z każdych z 5 domów miał się stawić rekrut pieszy wyposażony w karabin, pikę lub siekierę. W przeciągu najbliższych dwóch tygodni miano też uzbroić ludność w wieku od 18 do 40 lat. Pobór do wojska przebiegał jednak z oporami i nie udało się na terenie województwa krakowskiego osiągnąć spodziewanej liczby 10 tysięcy żołnierzy. Były też ogromne trudności z uzbrojeniem. Dlatego też zaczęto formowanie nowych oddziałów uzbrojonych w piki i osadzone na sztorc kosy bojowe.

4 kwietnia 1794 pod Racławicami wojska powstańcze staczają wielką bitwę z wojskami rosyjskimi pod dowództwem generała majora Fiodora Denisowa. Bitwę wygrały oddziały powstańcze.

Bitwa pod Racławicami miała niewielkie znaczenie militarne, gdyż Kościuszko, mimo odniesionego zwycięstwa nie zdołał rozbić korpusu Denisowa i oczyścić Małopolski z wojska rosyjskiego. Duży rozgłos nadany wiktorii racławickiej miał natomiast poważne następstwa polityczne i moralne, prowadzące do rozszerzenia się powstania na inne regiony kraju, a przede wszystkim do wybuchu insurekcji w Warszawie i nabrania przez Polaków wiary w możliwość pomyślnego rozstrzygnięcia powstania.

7 maja 1794 w miejscowości Połaniec wydał uniwersał urządzający powinności gruntowe włościan i zapewniający dla nich skuteczną opiekę rządową, bezpieczeństwo własności i sprawiedliwość w komisjach porządkowych, zwany inaczej Uniwersałem połanieckim. Akt ten stanowił uwieńczenie wielu rozporządzeń i proklamacji wydanych przez Kościuszkę w sprawie chłopskiej od chwili rozpoczęcia powstania.

6 czerwca odbyła się bitwa pod Szczekocinami. Przeciwko Kościuszce stanęły zjednoczone siły rosyjsko-pruskie. Po zaciętych walkach Polacy przegrali z przeważającymi siłami, a Kościuszko został lekko ranny.

Od 13 lipca do 6 września trwa oblężenie Warszawy, 19 września Tadeusz Kościuszko walczy w Siedlcach.

9-10 października odbywa się koncentracja oddziałów powstańczych na Podzamczu, której finałem jest 10 października bitwa pod Maciejowicami, po przegraniu której Kościuszko dostaje się do niewoli i następnie zostaje uwięziony w twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu.

4 listopada wojska Suworowa i Fersena ruszają na Warszawę. Po zdobyciu szturmem Pragi dokonują rzezi ludności.

5 listopada kapitulują wojska broniące Warszawy.

16 listopada pod Radoszycami następuje ostateczne rozwiązanie oddziałów powstańczych.

1796 roku car Paweł I wypuścił Kościuszkę, który zgodził się złożyć przysięgę wiernopoddańczą, w zamian za co car wypuszcza 20 000 Polaków. Kościuszko wyjechał do Stanów Zjednoczonych, jednak na krótko i w 1797 roku powrócił do Europy.
W latach 1798-1815 roku mieszkał w Brevile pod Paryżem u Piotra Zeltnera i wziął udział w tworzeniu Legionów polskich. W 1799 roku (17 października i 6 listopada) spotykał się z Napoleonem. Kościuszko był przeciwnikiem wiązania sprawy polskiej z Napoleonem, któremu nie ufał.

W 1799 brał udział w zakładaniu w kraju Towarzystwa Republikanów Polskich. W 1800 roku wydał broszurę "Czy Polacy mogą wybić się na niepodległość" W 1808 roku opublikował książkę "Obroty artylerii konnej". Prawdopodobnie w 1808 roku wyjechał do Solur (Solothurn) w Szwajcarii do Franciszka Zeltnera (wójta Solur). W 1815 r. odwiedził w Wiedniu cara Aleksandra I, z podziękowaniami za utworzenie Królestwa Polskiego, o co wcześniej zwracał się w swych listach do cara. Umarł 15 października 1817 roku w Solur w Szwajcarii.

W roku 1818 prochy Tadeusza Kościuszki przewieziono do Katedry Wawelskiej, a na jego cześć usypano w latach 1820-1823 Kopiec Kościuszki w Krakowie na wzór istniejących w mieście kopców Wandy i Krakusa, zaś w roku 1861 - Kopiec Kościuszki w Olkuszu.

Dla uczczenia pamięci Tadeusza Kościuszki Paweł Edmund Strzelecki nazwał odkryty przez siebie najwyższy szczyt Australii Mount Kosciuszko (Góra Kościuszki).
W USA jedno z hrabstw stanu Indiana nosi nazwę Kosciusko County, jest także miasteczko Kosciusko w stanie Missisipi.

Źródło: http://www.wikipedia.pl